THE THREE LEVELS OF OBEDIENCE - Montessori - May Sóc Montessori Education

Người lớn thường khen trẻ con ngoan vì biết nghe lời, và cũng hay đánh mắng trẻ vì con không biết nghe lời. Làm trẻ nghe lời là mong muốn của phụ huynh và cũng là trách nhiệm của hệ thống giáo dục. Bố mẹ nào cũng muốn trẻ biết nghe lời thật sớm, cô giáo nào cũng muốn trẻ biết nghe lời thật nhanh. Trẻ không nghe lời chỉ gây ra những điều phiền toái, làm những cơn giận của phụ huynh và giáo viên bốc lên tận não. Biết nghe lời giống như một kỹ năng mà cả phụ huynh và giáo viên gần như ép trẻ phải có. Chính sự thúc ép của chúng ta, quan niệm của chúng ta và kết quả của sự “nghe lời” mà chúng ta nhận được từ trước tới giờ làm cho cả xã hội có sự hiểu sai về sự “nghe lời” ở trẻ. Đối với những người chưa tìm hiểu các phương pháp giáo dục khác, sự nghe lời mà chúng ta nhận được gần giống với sự thuần phục vô điều kiện, trẻ em phải nghe lời người lớn như một mặc định. Đối với những phụ huynh tìm hiểu về các phương pháp giáo dục đương đại tiên tiến để thay thế phương pháp giáo dục truyền thống, khi nghe tới “nghe lời” chúng ta thường có cảm giác nó thể hiện sự ép buộc đối với trẻ và thiếu tôn trọng trẻ. Đó là do chúng ta cảm nhận được sự tiêu cực khi trước giờ mọi người đều dùng từ đó để chỉ kết quả mà họ nhận được từ hệ thống giáo dục truyền thống.

Tất cả những vấn đề trên đây đều do sự ngộ nhận và hiểu sai của việc dùng từ “nghe lời”. Chúng ta cần quay lại định nghĩa của từ này trong từ điển để có được sự hiểu và cảm nhận đúng đắn nhất về nó. Theo từ điển tiếng Việt – Viện ngôn ngữ học Việt Nam – Nhà xuất bản Khoa học Xã hội 1988, “Nghe lời” được định nghĩa như sau:

Nghe lời: cho là đúng và làm theo lời.

Thuần phục: chịu hoặc bắt phải chịu nghe theo, tuân theo sự điều khiển, sai khiến.

Như vậy nghe lời nghĩa là là khả năng biết/nhận thức được một điều gì đó là đúng và tốt đẹp cho bản thân và làm theo một cách tự nguyện/tự giác (đôi khi cũng cần đủ mạnh mẽ để làm theo). Nghe lời xuất phát từ bên trong con người vì sự tốt đẹp của chính người đó và nó có ý nghĩa tích cực. Đây có lẽ mới là mong muốn sâu thẳm nhất của các bậc cha mẹ khi phải nói câu: “Sau này con lớn con sẽ hiểu, vì sao con phải nghe lời bố mẹ ngày hôm nay” mặc dù từ “nghe lời” của ngày hôm nay đó chỉ có ý nghĩa của sự thuần phục và là sự ép buộc từ bên ngoài. Qua đây mọi người cũng sẽ tự hỏi từ khi nào thì trẻ mới bắt đầu biết nghe lời thực sự? Vì sao nghe lời thực sự ở chúng ta lại chỉ thường xuất hiện khi chúng ta trưởng thành? Trẻ em có thể nghe lời thực sự hay không?

SỰ NGHE LỜI là một khả năng để con người sinh tồn, nó được quyết định bởi Ý CHÍ của con người đó.

Theo từ điển Anh Việt thì từ WILL được chuyển nghĩa như sau:

Will: Ý chí, chí, ý định, lòng, nguyện vọng, ý muốn, ý thích.

The Will, generally, is that faculty of the mind which selects, at the moment of decision, the strongest desire from among the various desires present. Will does not refer to any particular desire, but rather to the capacity to act decisively on one’s desires. Within philosophy the will is important as one of the distinct parts of the mind, along with reason and understanding. It is considered important in ethics because of its central role in enabling a person to act deliberately.

Ý CHÍ: là khả năng của trí óc để lựa chọn, tại thời điểm của sự quyết định, mong muốn mãnh liệt nhất giữa những mong muốn khác hiện diện. Ý CHÍ không nói đến bất kỳ mong muốn cụ thể nào mà là năng lực để hành động dứt khoát trên những mong muốn của một người nào đó. Trong triết học, Ý CHÍ quan trọng như một trong những phần riêng biệt của trí óc, song song với sự suy luận (lý trí) và sự hiểu biết (trí tuệ). Nó được xem là quan trọng trong đạo đức vì vai trò trung tâm của nó trong việc cho phép một người hành động có suy nghĩ cân nhắc.

Bài viết này chỉ được hiểu đúng khi các định nghĩa về “NGHE LỜI” và Ý CHÍ được hiểu đúng.

Phần lớn nỗi đau về thể xác và tinh thần của trẻ em Việt Nam xuất phát từ hai chữ “nghe lời” mà ra. Tương tự, đa số người lớn – phụ huynh, ông bà, thầy cô giáo… không thể giữ được bình tĩnh mà phải sử dụng bạo lực cả thể chất lẫn tinh thần với trẻ nhỏ cũng tại từ này. Nói vậy để chúng ta thấy được tầm quan trọng của “nghe lời” trong xã hội Việt Nam cũng như hệ quả đau đớn mà nó đã và đang đem lại. Kết quả của sự giáo dục mà chúng ta và nhà trường đem tới là một sự “thuần phục” ở trẻ em, trong khi sự “nghe lời” mới là cái cần phải đạt được. Chúng ta đã tàn bạo gạt đi sự phát triển Ý CHÍ của trẻ em để có được sự “thuần phục” vô điều kiện.

Đã có rất nhiều cá nhân và tổ chức đứng ra kêu gọi nói không với bạo lực trẻ em. Các cá nhân và tổ chức này đã nêu được hậu quả của các hành vi bạo lực cả thể chất lẫn tinh thần lên sự hình thành nhân cách của trẻ cũng như các vấn đề về tâm thần kéo dài cả đời người mà xuất phát từ những hành vi bạo lực gặp phải trong thời thơ ấu. Một số đã giúp được cộng đồng hiểu hơn về trẻ em, hiểu được việc tét đít nhẹ nhàng hay mắng mỏ cũng là những hành động bạo lực đối với trẻ nhỏ. Họ kêu gọi sự tôn trọng trẻ em như chính người lớn, và kêu gọi thực thi các quyền của trẻ em tại Việt Nam một cách đầy đủ. Tuy nhiên phần lớn lại không chỉ ra được nguyên nhân trực tiếp cũng như giải pháp cho vấn đề bạo lực này. Họ kêu gọi tôn trọng trẻ em nhưng không chỉ ra làm sao để tôn trọng được trẻ em và đặt ra được những tiêu chuẩn như thế nào là tôn trọng. Bản thân việc người lớn tôn trọng người lớn trong xã hội Việt Nam đã khác xa các tiêu chuẩn của các nước tiên tiến ví dụ như sự bình đẳng nam nữ. Sau các lời kêu gọi + lên dây cót một thời gian, mọi thứ dường như lại quay về hiện trạng cũ vì nguyên nhân vẫn còn đó còn lời giải thì vẫn mông lung như mới đầu. Để giải quyết vấn đề này cần cách tiếp cận khoa học, chỉ có tri thức mới là cái có thể dẫn loài người ra khỏi sự u mê.

Theo bà Maria Montessori: “Will and obedience then go hand in hand, inasmuch as the will is a prior foundation in the order of development, and obedience is a later stage resting on this foundation.” (Montessori, The Absorbent Mind, 1964)

Tạm dịch là: “Ý CHÍ và SỰ NGHE LỜI liên quan chặt chẽ với nhau, bởi vì Ý CHÍ là nền tảng đi trước trong trật tự của sự phát triển (của con người), và SỰ NGHE LỜI là giai đoạn sau dựa trên nền tảng này”. – Maria Montessori, The Absorbent Mind.

Bà Maria đã tin rằng, SỰ NGHE LỜI là một phần của tính cách con người và nó là giai đoạn phát triển cuối cùng của Ý CHÍ của chúng ta. Ý CHÍ là sự thôi thúc bên trong chúng ta để phát triển và tiến về phía trước trong cuộc sống. Bà đã phản đối những giáo viên loại trừ Ý CHÍ để đạt được sự thuần phục của trẻ thay vì tôn trọng sự phát triển tự nhiên của SỰ NGHE LỜI ở trẻ qua sức mạnh Ý CHÍ của chúng. Điều này rất quan trọng đối với người lớn – phụ huynh, giáo viên bởi vì nó sẽ có ích cho sự phát triển Ý CHÍ sự tự tin, và lòng trắc ẩn của trẻ. Sau tất cả, nghe lời một người khác sẽ thường không phải là những thứ chúng ta làm vì sự ích kỷ của chính mình mà là những thứ chúng ta làm vì một kết quả tốt hơn. Đó là một bước gần hơn trong việc học làm sao là một phần quan trọng của xã hội, nghĩa là một phần quan trọng của rất nhiều cuộc sống của những người khác, mà không cần họ để ý, không cần họ cảm ơn hoặc biểu lộ sự cảm kích (nghĩa là một phần quan trọng của xã hội một cách tự nhiên vô điều kiện). Chúng ta không tuân theo luật bởi vì chúng ta sợ sự trừng phạt, chúng ta tuân theo luật bởi vì chúng là chỉ dẫn của những thứ có lợi cho tất cả các thành viên của xã hội. Luật được nói ở đây không chỉ là những thứ như luật giao thông, luật hình sự mà là những quy định của làng xóm, khu phố, của trường học, của cộng đồng nói chung.

“In order to obey one must not only to wish but also be able to obey. To carry out an order one must already possess some degree of maturity and a measure of the special skill that it may need. Hence we first have to know whether the child’s obedience is practically possible at the level of development the child has reached…If the child is not yet master of his actions, if he cannot obey even his own will, so much the less can he obey the will of someone else.” (Montessori, The Absorbent Mind, 1964)

Để nghe lời, một người không chỉ phải muốn mà còn phải có khả năng nghe lời. Để tiến hành một mệnh lệnh, một người phải sở hữu mức độ nào đó về sự trưởng thành và một mức độ của kỹ năng đặc biệt mà nó có thể cần. Vì vậy chúng ta đầu tiên phải biết có hay không sự nghe lời của đứa trẻ là có thể thực tiễn ở mức độ phát triển mà đứa trẻ đã đạt được… Nếu đứa trẻ vẫn chưa thành thạo những hành động của em, nếu đứa trẻ không thể thậm chí nghe lời Ý CHÍ của chính em, chắc chắn trẻ cũng không thể nghe lời Ý CHÍ của người khác. – Maria Montessori, The Absorbent Mind.

“Obedience is seen as something which develops in the child in much the same way as other aspects of his character. At first it is dictated purely by the vital impulses, then it rises to the level of consciousness, and thereafter it goes on developing, stage by stage, till it comes under the control of the conscious will.” (Montessori, The Absorbent Mind, 1964)

SỰ NGHE LỜI được nhìn nhận là thứ phát triển trong đứa trẻ giống như các mặt khác của tính cách của trẻ. Đầu tiên, SỰ NGHE LỜI được ra lệnh bởi những thúc đẩy (tự nhiên) cần cho sự sống, tiếp đó nó lên tới cấp độ của sự có ý thức, và về sau nó tiếp tục phát triển từng bước một, cho đến khi nó đạt tới độ dưới sự điều khiển của Ý CHÍ một cách có ý thức. – Maria Montessori, The Absorbent Mind.

Bà Montessori thường nói rằng, bởi vì phần lớn chúng ta không hiểu sự phát triển của SỰ NGHE LỜI, chúng ta thường trông đợi đứa trẻ tuân theo những ý muốn của chúng ta khi mà khả năng của đứa trẻ chưa phát triển để làm được vậy. Trong cuốn The Absorbent Mind viết năm 1964 và cuốn The Discovery of the Child viết năm 1967, bà đưa ra học thuyết về 3 mức độ của SỰ NGHE LỜI – Three Levels of Obedience.

Mức độ đầu tiên của SỰ NGHE LỜI – The First Level of Obedience

“Before the child is three he cannot obey unless the order he receives corresponds with one of his vital urges.” (Montessori, The Absorbent Mind, 1964)

Trước khi lên 3 tuổi, trẻ không thể nghe lời nếu mệnh lệnh mà em nhận được không đúng với một trong những sự thúc đẩy sống còn (từ phía trong) của trẻ (Montessori, The Absorbent Mind, 1964).

“What we call the first level of obedience is that in which the child can obey, but not always. It is a period in which obedience and disobedience seem to be combined.” (Montessori, The Absorbent Mind, 1964)

Cái mà chúng ta gọi là mức độ đầu tiên của SỰ NGHE LỜI là khi mà đứa trẻ có thể nghe lời, nhưng không phải là luôn luôn. Đó là giai đoạn mà nghe lời và không nghe lời có vẻ được kết hợp (Montessori, The Absorbent Mind, 1964). Mức độ đầu tiên của SỰ NGHE LỜI thường được quan sát thấy ở trẻ 3 tuổi và dưới 3 tuổi, tuy nhiên, các trẻ lớn tuổi hơn vẫn có thể ở mức độ này.

“Even after 3, the little child, must have developed certain qualities before he is able to obey. He cannot, all of a sudden, act in conformity with another person’s will, nor can he grasp, from one day to the next, the reason for doing what we require of him.” (Montessori, The Absorbent Mind, 1964)

Thậm chí sau 3 tuổi, trẻ nhỏ, đã phải phát triển những giá trị nào đó trước khi em có thể nghe lời. Trẻ không thể, ngay lập tức, hành động trong sự tuân theo Ý CHÍ của người khác, và cũng không thể, trong một vài ngày, nắm được lý do cho việc mà chúng ta yêu cầu (Montessori, The Absorbent Mind, 1964).

Đây cũng là giai đoạn mà trẻ có thể cần lặp lại một hoạt động rất nhiều lần trước khi có thể thành thạo một kỹ năng nào đó. Điều này có nghĩa là trẻ có thể tự mặc được cái quần một lần nhưng không có nghĩa là lần tiếp theo cũng sẽ mặc được, vì vậy phụ huynh/giáo viên phải đủ kiên nhẫn để giúp đỡ khi trẻ cần và không được gây áp lực lên trẻ phải tự làm lại vì trẻ đã làm được một lần. Thường là chúng ta sẽ nghĩ rằng, trẻ đã làm được một lần rồi nghĩa là trẻ đã có khả năng tự làm tiếp. Thực tế là không phải như vậy, trẻ vẫn tiếp tục học. Hãy để trẻ có thời gian trước khi đưa ra mệnh lệnh với sự mong đợi.

2. Mức độ thứ 2 của SỰ NGHE LỜI – The Second Level of Obedience

“The second level is when the child can always obey, or rather, when there are no longer any obstacles deriving from his lack of control. His powers are now consolidated and can be directed not only by his own will, but by the will of another.” (Montessori, The Absorbent Mind, 1964)

Mức độ thứ 2 là khi trẻ có thể luôn nghe lời, hoặc đúng hơn là khi không có sự cản trở nào bắt nguồn từ sự thiếu kiểm soát của trẻ. Những khả năng của trẻ bây giờ được gắn chặt và có thể được định hướng không chỉ bởi Ý CHÍ của trẻ, mà còn bởi Ý CHÍ của người khác. Mức độ thứ 2 của SỰ NGHE LỜI là khi trẻ có khả năng hoàn toàn nghe lời bạn. Điều này không có nghĩa là lúc nào trẻ cũng sẽ nghe lời mà là trẻ đã sẵn sàng. Trẻ bây giờ có thể nghe một mệnh lệnh và thi hành qua hành động, không phải cho Ý CHÍ của trẻ mà là cho Ý CHÍ của người khác. (Montessori, The Absorbent Mind, 1964).

Đây là một bước tiến lớn trong sự phát triển của trẻ. Trẻ bây giờ có sự hiểu biết lớn hơn về cái Ý CHÍ người khác muốn. Tuy nhiên sự nghe lời này không phải là sự nghe lời thực sự vì nó phụ thuộc vào các nhân tố bên ngoài (Ý CHÍ của người lớn). Đứa trẻ mới chỉ làm hài lòng ước muốn của người khác mà không phải cho chính chúng

3. Mức độ thứ 3 của SỰ NGHE LỜI – The Third Level of Obedience

Mức độ thứ ba của sự nghe lời là khi: “He responds promptly and with enthusiasm and as he perfects himself in the exercise, he finds happiness in being able to obey.” (Montessori, The Discovery of the Child, 1967)

Đứa trẻ đáp lại nhanh chóng và với sự hăng hái và khi đứa trẻ làm hoàn hảo chính trẻ trong sự thi hành, đứa trẻ tìm thấy hạnh phúc trong sự có thể nghe lời (Montessori, The Discovery of the Child, 1967).

Lúc này trẻ đã đạt tới giai đoạn SỰ NGHE LỜI thực sự hay còn gọi là kỷ luật tự giác. Để NGHE LỜI thực sự, Ý CHÍ của đứa trẻ phải mạnh mẽ thực sự. Ý CHÍ là nền tảng của SỰ NGHE LỜI lời thực sự hay còn gọi là kỷ luật tự giác. Nếu Ý CHÍ của trẻ không được nuôi dưỡng và được hỗ trợ phát triển, SỰ NGHE LỜI thực sự – kỷ luật tự giác không bao giờ có được. Khi đó tất cả cái chúng ta nhận được chỉ là một sự thuần phục thiếu ổn định – nghĩa là trẻ chỉ tỏ ra nghe lời trước mặt chúng ta. Về lâu dài, xã hội sẽ chỉ có những con người tuân theo luật chỉ khi cảm thấy sợ và chỉ khi có người đại diện pháp luật giám sát. Họ không bao giờ thấy được (từ trong suy nghĩ) là việc tuân theo luật là để có lợi cho tất cả mọi người. Họ bị điều khiển bởi lợi ích ích kỷ của bản thân. Họ thiếu mất cái Ý CHÍ đủ mạnh để điều khiển và chế ngự những thôi thúc & hành vi hoang dã của bản thân họ.

Vậy làm sao để hỗ trợ và phát triển Ý CHÍ một cách đúng đắn nhất?

Khi đứa trẻ bắt đầu có hoạt động trong môi trường theo tiếng gọi có ý thức từ bên trong của đứa trẻ, Ý CHÍ của trẻ được củng cố làm cho mạnh mẽ. Nếu con chưa thể NGHE LỜI thì đừng bắt con phải NGHE LỜI, hãy hiểu con, đừng la mắng và bạo lực… chúng ta phải kiên nhẫn chờ đợi và hỗ trợ trẻ tự làm các công việc mang tính chất phát triển đối với trẻ. Maria Montessori đã từng nói một câu rất nổi tiếng là “Đừng bao giờ giúp một đứa trẻ làm một công việc mà đứa trẻ cảm thấy em có thể tự làm thành công“. Một đứa trẻ được trao cho quyền tự do để phát triển Ý CHÍ sẽ phát triển một sự hăng hái nhiệt tình NGHE LỜI. Thật là hứng thú khi đứa trẻ nhận ra rằng một người nào đó biết quá nhiều và đứa trẻ có thể học tất cả mọi thứ hay ho từ người đó.

“The spontaneous discipline, and the obedience which is seen in the whole class, constitutes the most striking result of our method.” – Maria Montessori, Dr. Montessori’s Own Handbook, New York, NY: Schocken Books, 1965

Kỷ luật tự nhiên không ép buộc, và SỰ NGHE LỜI (thực sự) được nhìn thấy trong cả lớp học tạo thành kết quả nổi bật nhất trong phương pháp của chúng tôi – Maria Montessori.

Bài viết được trình bày bởi May Sóc Children’s House.

THE THREE LEVELS OF OBEDIENCE – Montessori

Leave a Reply Cancel Reply