Khi một đứa trẻ bước gần đến sáu tuổi, nhiều người bắt đầu đặt câu hỏi: “Tại sao gia đình chúng ta nên tiếp tục theo học chương trình Tiểu học Montessori 6–12?”

Thật vậy, một số nền tảng quan trọng nhất đã được hình thành trước sáu tuổi, và toàn bộ quá trình này được hỗ trợ trọn vẹn bởi môi trường giáo dục Montessori trong giai đoạn mầm non. Trong giai đoạn phát triển đầu tiên từ 0–6 tuổi, trẻ tập trung mạnh mẽ vào việc hình thành nhân cách và hấp thụ mọi thứ xung quanh. Các em tiếp nhận thông tin cả một cách có ý thức lẫn vô thức thông qua các giác quan và trải nghiệm trong thế giới. Montessori đã viết về năm “cơ quan phát triển tâm lý” chủ chốt được xây dựng và tích hợp trong giai đoạn 0–6, hình thành nên bản chất con người: vận động, ngôn ngữ, cảm xúc, trí tuệ và ý chí. Năm cơ quan này tạo thành những hệ thống kết nối với nhau, đặt nền tảng cho nhân cách của trẻ và tiếp tục định hình, nâng đỡ sự phát triển của trẻ suốt cuộc đời.

Ở tuổi lên sáu, quá trình phát triển vẫn đang tiếp diễn và sự hỗ trợ từ chương trình Montessori tiếp tục là sự trợ giúp cần thiết cho cuộc sống trong cuối giai đoạn tuổi thơ (tiểu học 6-12), giai đoạn thanh thiếu niên (12-18) và giai đoạn đầu thời kỳ trưởng thành cho đến khoảng 24 tuổi.

Xây dựng trên nền tảng có sẵn

Khi trẻ mang theo nhân cách vừa được hình thành bước vào giai đoạn phát triển thứ hai (6–12 tuổi), trọng tâm phát triển thay đổi. Những câu hỏi “như thế nào?” và “tại sao?” trở thành mối bận tâm lớn của trẻ, và các em cần thêm nội dung, công cụ để khám phá lời giải cho những câu hỏi đó. Trong những năm tiểu học, trẻ tập trung vào “sự chuyển động của ý tưởng và thông tin” trong quá trình tiến đến sự trừu tượng. Để hỗ trợ sự chuyển động nội tại này, trẻ phải xây dựng một khung tư duy trong đầu để chứa đựng tri thức mới. Nói theo cách của Montessori trong cuốn Psychogeometry, trẻ cần một “phòng tập thể dục có mục đích cho trí tuệ”.

Giáo dục Vũ trụ (Cosmic Education) của Montessori cung cấp một khung chương trình và thực sự trở thành kế hoạch tổng thể cho giáo dục ở bậc tiểu học. Nhu cầu tìm kiếm tri thức của trẻ ở giai đoạn này mãnh liệt đến mức chỉ bằng cách trao cho trẻ cả vũ trụ, chúng ta mới có thể thỏa mãn niềm khao khát khám phá tri thức và văn hóa của các em. Bà Montessori gọi đây là việc cung cấp các psycho-disciplines (các môn học mà nội dung và phương pháp truyền đạt dựa trên tâm lý của lứa tuổi), còn hơn cả các môn học mang tính học thuật, mà là một “bàn tiệc” của những ý tưởng được kết nối để nuôi dưỡng sự phát triển cả trí tuệ lẫn cảm xúc của trẻ. Trong tiếp cận của Montessori với Giáo dục Vũ trụ, việc học không phải là ghi nhớ máy móc, mà là khơi dậy hứng thú và gắn kết toàn bộ tâm hồn của trẻ. Các psycho-disciplines giúp trẻ phát triển những kỹ năng nội tại như suy luận logic, trật tự và cấu trúc, đặt nền móng cho cả một đời sống với những đóng góp thấu đáo, quyết đoán cho xã hội. Hơn nữa, Giáo dục Vũ trụ hướng đến trí tuệ, vốn giờ đây trở thành yếu tố chủ đạo trong đời sống của trẻ. Trí tuệ được tiếp cận theo hai con đường chính: trí óc suy luận và trí tưởng tượng. Hai đường dẫn của trí tuệ này trở thành sức mạnh cho phép các ý tưởng và thông tin chuyển từ thế giới của trải nghiệm vào các khoang tâm trí, rồi lại trở ra dưới dạng những hoạt động có mục đích, công việc ý nghĩa và sự thể hiện bản thân.

Sự phát triển của trí óc suy luận là một quá trình năng động, trong đó việc phân loại đóng vai trò quan trọng. Thông qua các hoạt động phân loại — chẳng hạn xác định loài thực vật, phân loại đặc điểm địa lý, khám phá các hình khối hình học, hay phân tích cấu trúc ngôn ngữ — trẻ nhận ra các mô thức và mối liên hệ. Những hoạt động này giúp trẻ không chỉ hiểu về các loại, các phần trong từng nhóm, mà còn nhận thức được những mối liên kết rộng lớn hơn trong thế giới và vũ trụ có thể quan sát được xung quanh trẻ. Khi trẻ thao tác với học cụ, những cấu trúc mang tính tổ chức bắt đầu bén rễ trong tâm trí, tạo nên khung tư duy mạch lạc.

Các giáo viên trong lớp Montessori tiểu học kể những câu chuyện khơi dậy trí tưởng tượng. Những câu chuyện hé lộ sự rộng lớn của vũ trụ, cho thấy các sợi dây tri thức, văn hóa và trải nghiệm liên kết với nhau như thế nào. Khi vận dụng trí tưởng tượng, trẻ dựa vào trải nghiệm bản thân để điều hướng cả thách thức học thuật lẫn xã hội, hình dung những khả năng mới và tạo dựng giải pháp cho những vấn đề nảy sinh. Trong tiến trình này, trí tưởng tượng trở thành nhiều hơn một công cụ sáng tạo; nó trở thành chìa khóa cho sự hiểu biết, giải quyết vấn đề và thay đổi thế giới.

Những năm tiểu học Montessori còn mở ra cơ hội phát triển ý thức xã hội, làm nổi bật xu hướng gắn kết tự nhiên của con người. Trẻ ở độ tuổi này có nhu cầu mạnh mẽ được kết nối và thử nghiệm nhân cách của mình với bạn bè. Thông qua sự gắn kết với nhau, trẻ hình thành tình bạn, hợp tác trong nhóm, khám phá các vai trò xã hội và đồng thuận về các quy ước đạo đức. Cộng đồng tiểu học Montessori là một “xã hội thực tập” — nơi an toàn để trẻ luyện tập sống cùng nhau, xây dựng các cấu trúc xã hội trong nhiều hình thức, đôi khi đúng, đôi khi sai, nhưng luôn có đóng góp ý nghĩa cho tập thể. Montessori gọi môi trường này là “phôi thai xã hội” (social embryo). Công việc trong xã hội thực tập chính là nguồn nuôi dưỡng gián tiếp cần thiết cho sự ra đời của giai đoạn Thanh thiếu niên — khi các em trở thành “trẻ sơ sinh xã hội” (social newborn) sẵn sàng phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn giáo dục thứ ba.

Vậy tại sao nên tiếp tục theo học chương trình tiểu học Montessori?

Bởi vì cộng đồng Tiểu học Montessori là một môi trường năng động, nơi sự khám phá, phát triển và những kết nối ý nghĩa được phát triển mạnh mẽ. Thông qua lăng kính Giáo dục Vũ trụ, trẻ vừa có cấu trúc, vừa có tự do để khám phá thế giới xung quanh, đồng thời tiếp tục hành trình phát triển của mình. Trong những điều kiện ấy, trẻ từ 6–12 tuổi không chỉ học tập — mà còn chuyển hóa thành những cá nhân tự tin, tò mò, sáng tạo và tháo vát. Các em được trang bị để định hướng và vượt qua những phức tạp của cuộc sống với ý thức về mục đích và sự ngạc nhiên đầy kỳ diệu.

Tiểu học Montessori không chỉ là giáo dục; đó là một hành trình của sự gắn kết và thuộc về.

Terrence Millie, AMI 6–12 Trainer